Sanal Takım Yönetiminde Çağdaş Bir Strateji: Öz Liderlik

"Sanal takımlar, kendilerine verilen işleri ortak bir şekilde yapmak üzere sanal ortamlarda bir araya gelen ve belirlenen bir amaç doğrultusunda görev yapabilen takımlardır."

Günümüzde yaşanan olağanüstü teknolojik gelişmelerle birlikte, işletmelerde sanal takımlar halinde çalışabilme becerilerinin geliştirilmesi günden güne daha önemli bir hale gelmektedir. Toplum sağlığını olumsuz bir şekilde etkileyen olayların ve güncel teknolojilerin etkisiyle bütünüyle teknolojiye bağımlı hale gelen birçok işletme, çalışanlarını sanal ortamlarda etkili bir şekilde yöneterek takım bilinci içinde iş çıkarmaya ve sanal ortamlarda takım bağlılığını sağlamaya yönelik çözümlere odaklanmaktadır. Sanal takımlar, kendilerine verilen işleri ortak bir şekilde yapmak üzere sanal ortamlarda bir araya gelen ve belirlenen bir amaç doğrultusunda görev yapabilen takımlardır. Bu takımlar; işletmelerin yüksek seyahat, koordinasyon ve zaman maliyetlerinin üstesinden gelebilmesi için oldukça etkili bir mekanizma olup fiziksel olarak bir arada bulunamayan çalışanların hep birlikte etkili işler çıkarmasına imkân vermektedir (Martins vd., 2004: 806). Bu takımlarda görev yapan bireyler, birbirleriyle aynı ortamda bulunmayan, teknolojik iletişim araçları vasıtasıyla etkileşime geçen ve belirli bir görevi tamamlamak için aynı amaçlar doğrultusunda hareket etmesi gereken çalışanlardır. Uzaktan çalışmak zorunda olan sanal takımları yönetmek, fiziksel olarak bir arada bulunan takımları yönetmekten çok daha zordur. Çünkü çalışanlar aynı fiziksel ortamda bulunarak iş yaptıklarında; sözsüz iletişim imkanları, beden dili kullanımı, diğer çalışanların fiziksel davranışlarından etkilenme gibi birçok nedenle, sanal takım çalışanlarına göre çok daha kolay motive olmaktadır. Şirketlerin birçok nedenlerle uzaktan çalışma zorunluluklarının doğması, sanal takımların yönetiminde takım güçlendirme ve takım bağlılığı kavramlarını yeniden gündeme getirmiştir. Birbirleriyle yakın ilişki içinde olan bu kavramlar, sanal takımların etkili bir şekilde yönetilerek performansının arttırılmasında oldukça büyük bir öneme sahiptir

“Sanal takımlar, birçok açıdan geleneksel yönetimden farklılaşan yapıları nedeniyle, kendi kendilerini yönetmek mecburiyetinde olan takımlardır.”

Sanal takımların yönetiminde yaşanan en büyük sorunlardan birisi, birçok takım çalışanının yeterli seviyede öz liderlik davranışı gösterememesi ve bu konuda geliştirilmesi gereken bilişsel stratejileri bilme ve uygulama noktasında güçlükler yaşamasıdır. Sanal takım yönetiminde sıklıkla gündeme gelen bu problemin, takım üyeleri tarafından geliştirilebilecek stratejiler ile aşılabileceği düşünülmektedir. Yönetim literatüründe öz liderlik olarak tanımlanan bu davranışsal stratejiler, çalışanların kendi kendilerini yönetebilmeleriyle ilişkili olarak, kendi kendini kontrol kuramı ve liderlik kavramlarının birleşiminden meydana gelmiş bir kavramdır (Neck ve Houghton, 2006: 270). Bu kavram, ilk defa Manz (1983: 1986) tarafından ortaya atılmış olup; davranış odaklı stratejiler, doğal ödül stratejileri ve yapıcı düşünce modeli stratejilerinden oluşur (Houghton ve Neck, 2002: 673-674; Houghton vd., 2004: 427; Neck ve Houghton, 2006: 273). Birbirlerinden fiziki olarak farklı coğrafi konumlarda bulunan bireylerin öz liderlik stratejileri geliştirebilmeleri, sanal takım üyelerinin yaptıkları işler konusunda güçlendirilmesine ve takım bağlılığının arttırılmasına önemli katkılar sağlayabilir. Bu amaç doğrultusunda öncelikli olarak sanal takım, takım güçlendirme, takım bağlılığı kavramları ile öz liderlik stratejilerinin kuramsal altyapıları incelenmiştir. Ardından sanal takım yönetiminde yaşanabilecek olası problemlere çözümler sağlamak, sanal takım üyeleri tarafından geliştirilebilecek öz liderlik stratejilerini uygulamak için öneriler yapılmıştır. Bu kitap bölümünde gerçekleştirilen kuramsal incelemeler ve çözüm önerileri ile, son yıllarda yoğun bir şekilde gündeme gelen sanal takım yönetimi problemlerine birey ve takım düzeyinde bilimsel çözümler üretilmesi hedeflenmiştir.

Öz Liderlik

Öz liderlik, bireysel veya örgütsel düzeyde bir başarı için bireyin kendi kendini motive etmesi, davranışlarında kontrol sağlaması ve kendi kendisini etkilemek suretiyle yönlendirebilmesine yönelik bir süreçtir (Manz, 1986: 589). Bu kavram; kendi kendini yönetme yaklaşımının genişletilmesi sonucunda, kendi kendini kontrol kuramı ve liderlik ikamesi düşüncelerinden ilham alınarak ortaya çıkmıştır (Neck ve Houghton, 2006: 270). Manz’a (1986: 589-590) göre öz liderliğin üç kritik bileşeni; benlik etkisi için yüksek düzeyde standartlar koyma, içsel iş motivasyonu sağlama ve çalışanın kendi kendini kontrolü konusunda bazı ek stratejiler geliştirmesine yönelik davranışlardır. Neck ve Houghton’a (2006: 271) göre öz liderlik, personel etkililiğini olumlu bir şekilde geliştirmek için tasarlanan belirli davranışsal ve bilişsel stratejileri içerir. Bir başka yaklaşıma göre, günümüz için en uygun liderlik biçimi, diğerlerinin kendi kendilerine liderlik edebilmeleri için, liderlik eden kişinin gerçekleştirdiği liderlik tarzıdır (Manz ve Sims, 1991: 18). Süper liderlik olarak da ifade edilen bu liderlik tarzı, özellikle sanal takımlar için beklenen liderlik davranışı için oldukça uygundur. Çünkü, sanal takımlardaki bireyler birbirleriyle fiziksel anlamda etkileşim kurmadıklarından, bu tip takımlardaki liderlik yaklaşımının çalışanların öz liderliklerini güçlendirmeye yönelik bir çerçevede olması en mantıklı yol olarak görünmektedir. Günümüzün takım yönetimi yaklaşımında, geleneksel liderlik becerileri yerine takımların kendi kendilerini yönetebilmelerine imkân sağlayacak öz liderlik becerilerine sahip takım üyelerine ihtiyaç vardır. Artık takım yönetiminde tek bir liderden ziyade, herkesin liderlik rolünü üstlenebilmesi istenmekte ve takım üyelerinin kendilerine öz liderlik yeteneği sağlayabilecek becerileri edinmesi arzu edilmektedir.

Sanal Takımlar için Öz Liderlik Stratejileri

Sanal takımları yönetmek, fiziksel olarak bir arada bulunan takımları yönetmeye kıyasla oldukça zordur. Bir sanal takım liderinin, bu zorlukla başa çıkabilmek için takım üyelerine öz liderlik stratejilerine yönelik bilgilendirmeler yapması, üyelerin ise öz liderlik davranışlarını geliştirmeye yönelik uygulamalar gerçekleşmesi gerekir. Takım yönetimi bireysel ve takım düzeyinde analiz edilmesi gereken oldukça karmaşık bir olgudur (Stewart vd., 2011). Takım çalışmalarının sanal ortamlarda gerçekleşmesi, bu karmaşıklığı daha da arttırmaktadır. Bir takımda yer alan bireyin motivasyonu ve başarısı, tüm takımın başarısı veya başarısızlığını önemli ölçüde etkiler. Birey, takım içindeki faaliyetleri sırasında öz liderlik davranışları gösterdiğinde, takım motivasyonunda, takım güçlendirmede, takım bağlılığında ve performansında önemli kazanımlar elde edilebilir.

Bir sanal takım üyesi, davranış odaklı öz liderlik stratejileri kapsamında öncelikli olarak kendini gözlemleyerek ve kendi davranışlarıyla ilgili bilgileri toplayarak, kendisini doğru bir şekilde değerlendirmek için bir temel oluşturabilir. Sanal takım çalışmalarının teknolojik imkânlar dahilinde kayıt altına alınabilmesi, bireyin çalışmalar sonrasında kendi davranışlarını gözlemlemesi ve iyileştirmesi için önemli bir imkân sağlar. Bir sanal takım üyesi, elektronik ortamda gerçekleşen toplantılar sonrasında ses tonunu, görüntüsünü, mimik ve jestlerini tekrar izleyerek davranışlarında önemli iyileştirmeler sağlayabilir. Elde edilen bu tarz gözlemler sonucunda, sanal takım üyesinin kendisinde mevcut olan güçlü ve zayıf yönleri tespit ederek, zayıf yönlerini iyileştirmeye ve güçlü yönlerini daha fazla güçlendirmeye yönelik hedefler belirlemesi mümkün olacaktır. Örneğin, sanal takım toplantıları sırasında ses tonunu doğru ayarlayamayan bir takım üyesinin bu gözlemini kaydederek, bu kapsamda diksiyon çalışmaları yapmasına yönelik hedefler koyması, öz liderlik davranışı geliştirmesi açısından oldukça faydalı olacaktır. Sanal takım toplantıları sırasında aynı anda konuşmak ve diğer bir sanal takım üyesinin sözünü kesmek, sanal toplantılarda en fazla gözlemlenen davranış odaklı problemlerden birisidir. Böyle bir problemi giderecek hedefler belirlenmesi, sanal takım performansında önemli iyileşmelere neden olabilir. Takım üyesi birey, belirlediği hedeflere ulaşma veya ulaşamama durumuna göre kendisini ödüllendirebilir veya cezalandırabilir. Bireyin sanal takım çalışmaları sırasında edindiği gözlemleri sonucunda ortaya koyduğu güçlü ve zayıf yönlerini iyileştirmeye yönelik hedeflerini kendisine hatırlatacak ipuçları notlar, listeler hazırlaması veya bilgisayar ekranında hatırlatıcı programlar kullanması da öz liderlik geliştirme kapsamında ele alınabilecek davranış odaklı stratejilerdendir. Bireyin davranış odaklı stratejiler geliştirmesi, bireyin kendi kendini güçlendirmesine neden olacağı için, takım güçlendirme olgusunda önemli faydalar sağlayabilir.

KAYNAK: Fidanboy C. Ö. (2021) Sanal Takım Yönetimi İçin Öz Liderlik Stratejilerini Anlamak: Birey ve Takım Düzeyinde Bir İnceleme . In book: Yönetim - Strateji -Organizasyon: Teoride ve Uygulamada Cilt II (pp.119-138) Publisher: Gazi Kitabevi ISBN: 9786257530125

Kitap Bölümünün Tümünü Okumak için Tıklayınız